Δείτε αναλυτικά:

Εξώφυλλο

Πρόλογος

Κεφάλαιο 'Περί τερηδόνος των οδόντων'

Ένα από τα ιδιαίτερα κρίσιμα στοιχεία στη συγκρότηση της Ελληνικής Οδοντιατρικής Επιστήμης, όπως και κάθε επιστήμης στον ελλαδικό χώρο, είναι η μεταφορά και η διάδοση της οδοντιατρικής γνώσης από την αλλοδαπή ώστε να ικανοποιηθούν οι αυξημένες ανάγκες των εν Ελλάδι θεραπευτών της στοματικής κοιλότητας και των δοντιών.
Η οδοντιατρική στα πλαίσια του Νεοελληνικού κράτους  εμφανίζεται να αποκτά τα πρώτα «φώτα» από τον γερμανόφωνο χώρο και όχι αυτόνομα ως ένα νέο γνωστικό πεδίο, αλλά στα πλαίσια της χειρουργικής. Έτσι, λοιπόν οι πρώτες οδοντιατρικές γνώσεις δεν εντοπίζονται σε ένα εγχειρίδιο που να αφορά αποκλειστικά τους οδοντιάτρους αλλά τους χειρουργούς. Πρόκειται για τη μετάφραση του δίτομου πονήματος του Handbuch der Chirurgie: zum Gebrauche bei seinen Vorlesungen. 2 Bände. Sommer, Prag 1822 συγγραφέας του οποίου είναι Maximilian Joseph von Chelius. Η μετάφραση πραγματοποιήθηκε από τον Ιωάννη Ολύμπιο ο οποίος ήταν Τακτικός Καθηγητής της Χειρουργικής στο Οθωνικό Πανεπιστήμιο.
Αμέσως μετά τη σύσταση του Οθώνιου Πανεπιστημίου και της Ιατρικής Σχολής με Βασιλικά Διατάγματα του Αντιβασιλέα  Armansberg, διορίστηκαν το 1937 οι πρώτοι καθηγητές της Ιατρικής Σχολής μεταξύ των οποίων και ο Ιωάννης Ολύμπιος, αρχικά ως έκτακτος καθηγητής της Χειρουργίας και Προπαρασκευαστικής, ενώ αργότερα ως τακτικός καθηγητής Οφθαλμολογίας και Χειρουργικής Κλινικής. Εκατονταετηρίς 1837-1937, Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου, Αρ.Κούζης, Αθήναι 1939)
Ο Ι. Ολύμπιος είχε σπουδάσει Ιατρική στα Πανεπιστήμια του Βερολίνου και της Χαϊδεμβέργης στη Γερμανία με Ειδίκευση στην Χειρουργική και συμμετείχε ως γιατρός στον στρατό του Δημητρίου Υψηλάντη στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Η μετάφραση του έργου πραγματοποιήθηκε 30 χρόνια μετά τη γερμανική έκδοση, δηλαδή το 1852. Όπως τονίζει ο Ολύμπιος πρόκειται για ένα πόνημα που επιλέχθηκε για τις ανάγκες του μαθήματος της Χειρουργικής. Επιχειρηματολογεί για την επιλογή του εν λόγου πονήματος καθώς πρόκειται για ένα σύγγραμμα το οποίο είχε ήδη επανεκδοθεί 7 φορές και μεταφράσθηκε σε 11 γλώσσες. Άρα μπορούμε να υποθέσουμε ότι το «Εγχειρίδιον Χειρουργικής» του Μ.Ι. Χέλιου περιείχε την πλέον έγκυρη επιστημονική γνώση διεθνώς. Επομένως μετέφερε και στο χώρο της οδοντιατρικής τις πλέον σύγχρονες και παραδεκτές επιστημονικές απόψεις.
Δεν θα πρέπει να μας ξενίζει ότι μεγάλο τμήμα των οδοντιατρικών γνώσεων εμπεριέχονται σε ένα αμιγώς χειρουργικό έργο. Καταρχάς στη Γαλλία η École Dentaire de Paris και École Dentaire de France ιδρύθηκαν το 1880 και 1884 αντίστοιχα, ενώ στη Γερμανία η πρώτη ιδιωτική οδοντιατρική σχολή ιδρύθηκε από τον Ed. Albrecht στο Βερολίνο μόλις το 1855. Εξάλλου η οδοντιατρική είναι κατά βάση μια χειρουργική ειδικότητα και η Τέχνη του Οδοντιάτρου διδάσκονταν από το 1843 για τις ειδικότητες της Χειρουργικής και Κατώτερης Χειρουργικής της Ιονίου Ακαδημίας.
Ως προς τα εισαγωγικά μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αγωνία του Ολύμπιο για τις δυσκολίες του εγχειρήματος της μετάφρασης, καθώς δεν υπήρχε σύγχρονη ορολογία και όπως αναφέρει χαρακτηριστικά διὰ τὰς παντοίας τῶν νεωτέρων ἐπιστημονικὰς ὀνομασίας πραγμάτων τοῖς Ἕλλησιν ὄλως ἀγνωστων ἠναγκάσθην νὰ ἐρανισθῶ ἐκ τῶν Ἑλλήνων. Χάρη στον Ολύμπιο, τους καθηγητές του Οθωνικού Πανεπιστημίου και τους πρωτοπόρους ιατροφιλόσοφους οφείλουμε τη διαμόρφωση της επιστημονικής ιατρικής και οδοντιατρικής ορολογίας βασισμένη στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία.
Οι οδοντιατρικές γνώσεις του Εγχειριδίου Χειρουργικής είναι περιορισμένες σε σχέση με την έκταση του πονήματος. Καταλαμβάνουν μόλις 9 σελίδες σε σύνολο 359 σελίδων. Πρόκειται για γνώσεις που σε μια πρώτη προσέγγιση θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως ένα κράμα αρχαίων ελληνικών ιατρικών αντιλήψεων και νεότερων οδοντιατρικών παρατηρήσεων. Από την πρώτη κιόλας πρόταση ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι η οδοντιατρική, είχε πολύ μεγάλο δρόμο να διανύσει προκειμένου να απεγκλωβιστεί από δοξασίες του παρελθόντος: Οἱ ὁδόντες εἰσὶ τῆς τάξεως τῶν ὀστων. Αποτελεί μια αντίληψη η οποία εντοπίζεται στην Ιπποκρατική Συλλογή, γίνεται αποδεκτή από τον Αριστοτέλη και τον Γαληνό. Ακόμα και ο Ανδρέας Βεσάλιος στο  διάσημο αναγεννησιακό ανατομικό έργο De humani corporis fabrica το οποίο εκδόθηκε το 1543  περιέχει κεφάλαιο με τον τίτλο De dentibus qui etiam ossium numero ascribuntur (Περί των δοντιών, τα οποία επίσης προσμετρούνται στα οστά). Από τον 5ο αι. π.Χ. όπου έδρασε ο Ιπποκράτης μέχρι και το 1852 τα δόντια συγκαταλέγονται στα οστά. Δεν γίνεται διάκριση σε γομφίους και προγομφίους ούτε βεβαίως σε επιμέρους αδαμαντίνη, οδοντίνη και οστέινη. Ωστόσο εντοπίζονται αναφορές στην ὑελώδη τῶν ὀδόντων οὐσίαν και την ἕσω ὀστεΐνη τῶν ὀδόντων οὐσίαν. Η τερηδόνα διακρίνεται σε εξωτερική και εσωτερική. Δηλαδή υπάρχει ἡ ἀπὸ τῶν ἔξω πρὸς τὰ ἔνδον, αλλά και ἡ ἀπὸ τῶν ἔνδον πρὸς τὰ ἔξω. Η περιγραφή της εσωτερικής τερηδόνας θυμίζει περισσότερο τα συμπτώματα της πολφίτιδας παρά της τερηδόνας. Όμοια δεν υπάρχει πολφός ο οποίος δηλώνεται ως νεύρο. Η εξωτερική τερηδόνα διακρίνεται τερηδόνα στεφάνης και τερηδόνα ρίζας. Η τερηδόνα μπορεί να προσβάλει τη φατνιακή απόφυση, να βλάψει το Ιγμόρειο Άντρο κ.α.
Καθώς η τερηδόνα αποτελεί την κυριότερη οδοντική νοσολογική οντότητα καταγράφεται η αιτιοπαθογένεια, αλλά η πρόληψή της. Η προσέγγιση των αιτιών που οδηγούν στη δημιουργία τερηδόνας οφείλεται σε εσωτερικά και εξωτερικά αίτια. Ως εξωτερικά αίτια αναφέρεται η δράση δριμέων και οξέων ουσιών, η αμέλεια της καθαριότητας, η βρώση θερμών και ψυχρών τροφών - όχι κατ’ ανάγκη κατά την γαληνική αντίληψη των κράσεων – και το κάπνισμα. Στα εσωτερικά αίτια της τερηδόνας, τα οποία είναι και τα πιο σημαντικά κατά τον συγγραφέα για την ανάπτυξή της θεωρείται ο κληρονομικός παράγοντας, η εκδήλωσης της μαζί με άλλα νοσήματα του σώματος όπως η ραχίτιδα η υδραργυσίαση, αλλά και το... αδύνατο στήθος. 
Ως προς την θεραπευτική αντιμετώπιση το μόνο που συνιστάται είναι η αφαίρεσή της και η διόρθωση της κράσης του αρρώστου, αν και ο συγγραφέας παραδέχεται ότι σε αρκετές περιπτώσεις είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί αν δεν υπάρχει κάποια φανερή αιτία. Παράλληλα παραθέτει μια σειρά από θεραπευτικά μέσα τα οποία χρησιμοποιούνταν εκείνη την περίοδο μεταξύ των οποίων οινοπνευματώδη και αρωματικά βάμματα, αιθέρια έλαια, αλλά και πυρακτωμένο σίδηρος. Ο τελευταίος είναι γνωστός από την εποχή του Γαληνού ως καυτήριον και χρησιμοποιούνταν κυρίως για την καταστροφή του πολφού, άρα στην προκειμένη περίπτωση πιθανόν να χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία της ἀπὸ τῶν ἔνδον πρὸς τὰ ἔξω τερηδόνας. Ταυτόχρονα αναφέρεται, χωρίς γίνεται αποδεκτό ότι είναι χρήσιμη και η ξέσις τοῦ βεβρωμένου μέρους τοῦ ὀδόντος. Το σύνολο των εν λόγω βοηθημάτων, όπως γίνεται παραδεκτό, περισσότερο αποσκοπούν νὰ ἐλαττώσι μὲν τὴν αἴσθησιν τοῦ φερομένου εἰς τὸν πάσχοντα ὀδόντα νεύρου καὶ οὔτω νὰ ἐμποιήσωσιν ἀνωδυνίαν παρά στην εμπόδιση της εξέλιξης της τερηδόνας, η δε απόξεση του δοντιού έχει βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, αφού τὸ κακόν ἀναγεννᾶται.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ενότητα της «στοματικής υγιεινής» αποκλειστικά για τους ήδη πάσχοντες από τερηδόνα ασθενείς. Προτείνονται διακλυσμοί ειδικά μετά τη λήψη τροφής με χλιαρό νερό, αλλά και η χρήση οδοντογλυφίδας για την απομάκρυνση υπολειμμάτων των τροφών. Παραμένουν σε εφαρμογή οδοντοτρίμματα με μάλλον παρόμοια σύνθεση όπως περιγράφονται στα φαρμακολογικά έργα του Γαληνού της Περγάμου και του Διοσκουρίδη, εμπλουτισμένα με αποικιακές materia medica. Η χρήση του λυκίου και της σμύρνης είναι τα πλέον κλασικά συστατικά σε σύνθετα φάρμακα για την αντιμετώπιση οδοντοστοματολογικών προβλημάτων. Στο ίδιο πνεύμα για την αντιμετώπιση του οδοντικού άλγους χρησιμοποιείται βάμμα οπίου, η χρήση του είναι η ίδια όπως και στην αρχαία ελληνική ιατρική γραμματεία.
Βέβαια όταν οι πόνοι από την τερηδόνα δεν μπορούν να ελεγχθούν με κανένα τρόπο, η έσχατη λύση είναι η εξαγωγή.  Περιγράφονται τρία είδη εργαλείων για την απομάκρυνση των δοντιών: Οδοντάγρα, οδοντικό κλειδί (ὀδοντοκλεὶς) και το γυπόδιον ή πυραμιδοειδής μοχλός. Κάθε ένα από αυτά έχει συγκεκριμένη χρήση. Για παράδειγμα η οδοντάγρα, η οποία μπορεί να προκαλέσει ζημιά σε διπλανά δόντια, χρησιμοποιείται μόνο στα πρόσθια ή σε γομφίους με μεγάλη κινητικότητα. Η ὀδοντοκλεὶς χρησιμοποιείται στους γομφίους, καθώς μπορεί να ασκηθεί μεγαλύτερη δύναμη, ενώ ο πυραμοειδής μοχλός χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την αφαίρεση ριζών. Παράλληλα με τη χρήση του κάθε εξακτικού εργαλείου προτείνεται συγκεκριμένη θέση του ιατρού σε σχέση με τον ασθενή και συγκεκριμένες τεχνικές με εναλλαγή κατά περίπτωση των εργαλείων. Σε κάθε εξαγωγή μπορεί να συμβούν μια σειρά από επιπλοκές θράση του δοντιού, κάταγμα φαντίου ή γνάθου κ.α.
Η αναφορά στη χειρουργικών των δοντιών ολοκληρώνεται με μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παράγραφο για τα περιοδοντικά δόντια. Αναγνωρίζεται η χαλαρότητα των δοντιών ως συνέπεια φλεγμονής τοῦ περιαμπέχοντος τὰ φατνία τῶν ὀδόντων ὑμένος καὶ τῆς συλλεγομένης τρυγὸς ἔκγονος. Η αντιμετώπιση των περιοδοντικών δοντιών  γίνεται από ένα μείγμα ορθολογικών αλλά και αρχαίων αντιλήψεων. Προτείνεται η αφαίρεση της τρυγίας και η χρήση σταλτικών βοηθημάτων που σαν στόχο έχουν συρρικνώσουν τα ούλα και άρα να μειώσουν την κινητικότητα των δοντιών.
Ολοκληρώνοντας οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι οδοντιατρικές γνώσεις οι οποίες φθάνουν στον ελλαδικό χώρο στα μέσα του 19ου αι. προέρχονται αποκλειστικά από την ευρωπαϊκή δύση. Πρόκειται για ένα μείγμα ορθολογικών γνώσεων όπου όμως οι αρχαίες αντιλήψεις είναι ακόμα κραταιές. Σε κάθε περίπτωση και ειδικά στο παράδειγμα της περιοδοντικής θεραπείας φαίνεται ότι η νέα γνώση κερδίζει έδαφος. Θα απαιτηθεί να περάσουν περισσότερα από 45 χρόνια μέχρι να συγκροτηθεί η νέα οδοντιατρική επιστήμη και να εμφανιστούν τα πρώτα ελληνικά βιβλία με γνώση προερχόμενη κυρίως από τις Η.Π.Α. και τη Γαλλία ηγέτιδες δυνάμεις στην ανάπτυξη της οδοντιατρικής. Ωστόσο, η αναζήτηση της μεταφοράς γνώσεων από την αλλοδαπή στο ελληνικό οδοντιατρικό γίγνεσθαι αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο έρευνας που συμβάλει σημαντικά στην κατανόηση των επιρροών που δέχθηκε η ελληνική οδοντιατρική επιστήμη κατά τη συγκρότησή της στα πλαίσια του νέου ελληνική κράτους.