Έρευνα
Πριν την δεκαετία του ’70, το ερευνητικό έργο της Σχολής ήταν υποτυπώδες. Περιοριζόταν στις εκάστοτε διδακτορικές διατριβές και Υφηγεσίες που εκπονούντο κυρίως στην Ιατρική Σχολή, με σποραδικές δημοσιεύσεις σε Ελληνικά περιοδικά και επιθεωρήσεις της εποχής. Εξαιρέσει ορισμένων μεμονωμένων προσπαθειών, η εν γένει παρουσία της ελληνικής οδοντιατρικής έρευνας στα διεθνή περιοδικά και συνέδρια ήταν μηδαμινή.
Την δεκαετία του ’70, με τη μεταστέγαση της Σχολής στις νέες εγκαταστάσεις της, άρχισε μια συστηματική προσπάθεια για τη δημιουργία των κατάλληλων ερευνητικών υποδομών.Αξίζει να επισημάνουμε ότι στο συνέδριο της IADR το 1971 για πρώτη φορά παρουσιάσθηκαν 5 εργασίες με ερευνητικό περιεχόμενο από την τότε έδρα της Οδοντικής Παθολογίας και Θεραπευτικής.Στην οργάνωση της έρευνας στη Σχολή αυτή την περίοδο σημαντική ήταν η συμβολή του αείμνηστου Καθηγητή Α. Αποστολόπουλου, που περί τα μέσα της δεκαετίας του ’70 οργάνωσε το πρώτο ερευνητικό εργαστήριο της Σχολής, με εξοπλισμό εφάμιλλο των Σχολών της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Ενδεικτικά, ο εξοπλισμός αυτός περιλάμβανε αέρια χρωματογραφία, αναλυτή αμινοξέων, φασματόμετρα υπερύθρου και ορατού-υπεριώδους, μικροσκληρόμετρα, συσκευές μικροακτινογράφησης κα. Η επισήμανση της αναγκαιότητας ανάπτυξης της έρευνας φαίνεται και από τις επίμονες προσπάθειες του τότε συλλόγου των καθηγητών για την εξεύρεση κατάλληλου χώρου, όπως την ανέγερση κτιρίου στη οδό Μ.Ασίας,η οποία όμως δεν πραγματοποιήθηκε. Εν τούτοις όμως μετά από πολλές προσπάθειες έγινε η επέκταση του κτιρίου της Σχολής με την προσθήκη του 5ου ορόφου, στον οποίο στεγάσθηκε και το ερευνητικό εργαστήριο.Αυτή την περίοδο πολλοί συνεργάτες και μέλη ΔΕΠ της Σχολής εκπαιδεύτηκαν στο εξωτερικό σε συγκεκριμένες ερευνητικές τεχνικές και αφού επανήλθαν, ξεκίνησαν την παραγωγή ερευνητικού έργου. Τη δεκαετία του ’70 η διεθνής παρουσία δεν ήταν ικανοποιητική, αφού περιορίστηκε σε ελάχιστες διεθνείς δημοσιεύσεις. Την δεκαετία του ‘80, θεσμοθετήθηκαν και άλλα ανεξάρτητα Ερευνητικά Εργαστήρια, όπως το Ιστοπαθολογικό από τον αείμνηστο Καθηγητή Α. Αγγελόπουλο, το Μικροβιολογικό από τον Καθηγητή Φ. Μήτση, και το Εργαστήριο των Οδοντιατρικών Υλικών που οργάνωσε ο τότε Υφηγητής κ Γ. Βουγιουκλάκης, οπότε αρχίζει η συστηματική προσπάθεια για την ανάπτυξη της έρευνας. Μάλιστα, επειδή πολύ νωρίς έγινε κατανοητή η ανάγκη να υπάρξει στρατηγική ανάπτυξη της έρευνας, ώστε να κατευθύνεται με βάση τον γενικότερο Εθνικό σχεδιασμό και τις νοσηλευτικές και εκπαιδευτικές ανάγκες της Σχολής, ανατέθηκε στον Αείμνηστο Καθηγητή Ν. Δημητρίου η οργάνωση ενός Ερευνητικού Ινστιτούτου στη Σχολή. Υπήρξε νομικό πλαίσιο για τη θεσμοθέτηση του Ινστιτούτου, οργανόγραμμα, κανονισμός λειτουργίας, προβλεπόμενες διαδικασίες κλπ. Δυστυχώς, όμως, το Ινστιτούτο δεν λειτούργησε ποτέ, για λόγους όχι ασυνήθεις στην Ελλάδα. Εκείνο το διάστημα άρχισε η συγκροτημένη, πλέον, ερευνητική συνεργασία της Σχολής με την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, το ΕΜΠ, το Πανεπιστήμιο Πατρών, τον Δημόκριτο και άλλα Ερευνητικά Κέντρα ιδιωτικών και δημόσιων φορέων, ώστε να μπορέσουν οι συνάδελφοι να εκπονήσουν το ερευνητικό τους έργο, συνδυάζοντας τις δυνατότητες που τους παρείχε η Σχολή με την παράλληλη τεχνική υποστήριξη από εξειδικευμένα ερευνητικά εργαστήρια. Σημαντική συμβολή στο ερευνητικό έργο είχε η προμήθεια του πρώτου ηλεκτρονικού μικροσκοπίου σάρωσης της Σχολής, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, το οποίο αργότερα παραχωρήθηκε στο Βιολογικό Τμήμα.
Σε αυτή τη δεκαετία άρχισε η ουσιαστική παραγωγή ερευνητικού έργου, με τη σημερινή έννοια και βαρύτητα, που απέδωσε 158 εργασίες σε αναγνωρισμένα διεθνή περιοδικά.
Την δεκαετία του ’90, η έναρξη της λειτουργίας των μεταπτυχιακών προγραμμάτων έδωσε τεράστια ώθηση στο ερευνητικό έργο της Σχολής. Μέλη ΔΕΠ με αξιόλογο έργο τοποθετήθηκαν σε σημαντικές θέσεις διαφόρων οργανισμών που σχετίζονται με την υγεία, εντός και εκτός Ελλάδος, ενώ άρχισε η ευρύτερη συνεργασία στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης με Πανεπιστήμια του εξωτερικού. Η Οδοντιατρική Σχολή υπέβαλε ερευνητικές προτάσεις για χρηματοδότηση σε Εθνικά προγράμματα (ΠΑΒΕ, ΓΓΕΤ κλπ), οι οποίες κρίθηκαν επιτυχώς. Την περίοδο αυτή εκπονήθηκαν 121 μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες, κυρίως ερευνητικού περιεχομένου, και 86 διδακτορικές διατριβές. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην κλινική έρευνα.Το ερευνητικό έργο που εκπονήθηκε στη Σχολή αυτή τη δεκαετία υπερδιπλασιάστηκε φθάνοντας στις 324 δημοσιεύσεις σε έγκριτα περιοδικά του εξωτερικού. Οι πρώτοι βιβλιομετρικοί δείκτες για την Ελλάδα, που ανακοινώθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την περίοδο 1995-1999, κατέταξαν τη διεθνή απήχηση του ερευνητικού έργου της Ελληνικής Οδοντιατρικής (που κατά κύριο λόγο αυτή την περίοδο εκπονείται στη Σχολή των Αθηνών) σε υψηλότερη θέση από άλλα επιστημονικά πεδία, όπως της Επιστήμης Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, των Μαθηματικών και των Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων Μηχανικών. Η δεκαετία του 2000 είναι η δεκαετία της απογείωσης της έρευνας στην Οδοντιατρική. Αυτή τη περίοδο αναπτύχθηκαν πλήρως τα μεταπτυχιακά προγράμματα. Ταυτόχρονα ιδρύθηκε και στελεχώθηκε ο 5ος Τομέας των Βασικών Επιστημών και της Βιολογίας Στόματος, με κύριο αντικείμενο την υποστήριξη της έρευνας στη Σχολή και οργανώθηκαν τα Εργαστήρια Βιοϋλικών και Ιατροβιολογικών Επιστημών. Τα νέα Εργαστήρια εξοπλίστηκαν με όργανα πρωτοποριακά για τον Ελληνικό χώρο. Για παράδειγμα στην Οδοντιατρική Σχολή εγκαταστάθηκαν α) το πρώτο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης μεταβλητής πίεσης με σύστημα μικροανάλυσης ακτίνων-Χ και δυνατότητα παρατήρησης και ανάλυσης δειγμάτων, χωρίς αγώγιμη επικάλυψη και σχετική υγρασία έως 100%, β) ο πρώτος υπολογιστικός μικροτομογράφος ακτίνων-Χ με διακριτικό όριο 2 χιλιοστών του χιλιοστού και γ) ένα από τα πρώτα μικροσκόπια FTIR με δυνατότητα μοριακής χαρτογράφησης και μοριακού προσανατολισμού. Η λειτουργία αυτού του εξοπλισμού είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη του τομέα παροχής ερευνητικών υπηρεσιών από την Οδοντιατρική προς τρίτους, όπως η Οδοντιατρική Σχολή του ΑΠΘ, η Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, οι Σχολές Χημικών Μηχανικών και Μεταλλειολόγων του ΕΜΠ, τα ΤΕΙ (Οδοντικής Τεχνολογίας, Συντήρησης Έργων Τέχνης), Νοσοκομεία (για εξειδικευμένες μετρήσεις σε βιοϋλικά ή ιστούς), ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (σε περιπτώσεις απαίτησης για μη καταστροφική ανάλυση δειγμάτων) και το Ερευνητικό Κέντρο Βιολογικών Υλικών. Επιπλέον, η ποιότητα του ερευνητικού έργου που δημοσιεύτηκε σε αναγνωρισμένα διεθνή περιοδικά, είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη της παροχής υπηρεσιών προς κατασκευαστικούς οίκους οδοντιατρικών υλικών και συσκευών. Για παράδειγμα, στο Εργαστήριο Βιοϋλικών ολοκληρώθηκαν 52 συμβόλαια παροχής υπηρεσιών, μέσω ΕΛΚΕ, σε Ελληνικούς και ξένους οίκους. Στους ξένους οίκους συμπεριλαμβάνονται κορυφαίοι κατασκευαστές από τις ΗΠΑ, Γερμανία, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ελβετία, Ολλανδία, Ιαπωνία και Ιταλία. Την ίδια περίοδο η Οδοντιατρική συμμετείχε σε τέσσερα Ευρωπαϊκά Προγράμματα, τα οποία ολοκληρώθηκαν με επιτυχία. Τη δεκαετία αυτή εκπονήθηκαν 318 πειραματικές μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες και ολοκληρώθηκαν 81 διδακτορικές διατριβές. Ο αριθμός των εργασιών που δημοσιεύθηκε σε έγκριτα περιοδικά έφθασε τις 410 περίπου σημειώνοντας 38% αύξηση ως προς την προηγούμενη δεκαετία, χωρίς να συνυπολογίζονται οι διεθνείς εκδόσεις βιβλίων αρκετών μελών ΔΕΠ της Σχολής και η συμβολή τους σε διεθνή συγγράμματα με συγγραφή κεφαλαίων. Ως προς την ποιότητα του ερευνητικού έργου αξίζει να αναφερθούν τα εξής: Αυτή τη δεκαετία 22 εργασίες τιμήθηκαν με κορυφαίες διακρίσεις σε διεθνή συνέδρια, ενώ 2 μέλη ΔΕΠ της Σχολής μετά από διαδικασία αυστηρής κρίσης απέσπασαν τις υψηλότερες διακρίσεις από κορυφαίους διεθνείς ερευνητικούς οργανισμούς για το συνολικό ερευνητικό τους έργο. Το έργο αυτό μάλιστα αφορά μία Σχολή με 120 περίπου μέλη ΔΕΠ. Οι βιβλιομετρικοί δείκτες της περιόδου 1994 έως 2003, σύμφωνα με εργασία της ομάδας του Καθηγητή Δ.Τριχόπουλου, κατέταξαν τη συμβολή της Οδοντιατρικής στο 4,8 ‰ της παγκόσμιας παραγωγής στα 30 διεθνή περιοδικά με το μεγαλύτερο παράγοντα απήχησης. Ενδεικτικά θα αναφέρω ότι η Ογκολογία, που είναι η κορυφαία ειδικότητα της Ιατρικής σε παραγωγή έργου, είχε συμμετοχή περίπου 8,2‰, ενώ ο μέσος εθνικός όρος για όλα τα επιστημονικά πεδία ήταν 4,5‰.
Στη Σχολή εκτός των υποτρόφων εσωτερικού και εξωτερικού παρατηρήθηκε ένα ενδιαφέρον φαινόμενο: Φοιτητές από ξένες χώρες προσήλθαν στη Σχολή μας για να εκπονήσουν το πειραματικό μέρος των μεταπτυχιακών εργασιών τους (ΜS, PhD, Post-Doc) που θα υποστήριζαν αργότερα στις πατρίδες τους. Ενδεικτικά να αναφέρω ότι, στο Εργαστήριο Βιοϋλικών ήρθαν 11 φοιτητές από τις ΗΠΑ, 4 από τη Μ. Βρετανία, 5 από τη Γερμανία, 1 από την Πολωνία, 1 από την Αίγυπτο, 2 από τη Σαουδική Αραβία και 2 από τη Χιλή. Η Σχολή ανέπτυξε ερευνητικά δίκτυα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με τις ΗΠΑ, ενώ το τελευταίο διάστημα άρχισε η συνεργασία μας με χώρες της Αραβικής χερσονήσου, όπου επικρατεί ένα ιδιαίτερα θετικό κλίμα για την τεχνογνωσία που τους παρέχουμε. Σημαντικότατη εξέλιξη για την Οδοντιατρική, αποτελεί το γεγονός ότι μέλη ΔΕΠ της Σχολής επιλέγονται σε σημαίνουσες θέσεις διεθνών επιστημονικών οργανισμών της Στοματικής Ογκολογίας, της Στοματολογίας, της Έρευνας της τερηδόνας, της Περιοδοντολογίας, των Οδοντιατρικών Υλικών, της Οδοντικής Χειρουργικής, της Οδοντιατρικής Εκπαίδευσης, της Οδοντιατρικής Ακτινολογίας, της Παιδοδοντιατρική και της Προσθετικής. Στην τρέχουσα δεκαετία, η έρευνα σε όλους τους τομείς και σε όλες τις χώρες άρχισε να επηρεάζεται σοβαρά από την οικονομική κρίση. Οι περικοπές των κονδυλίων για την έρευνα έχουν ήδη δημιουργήσει τεράστια προβλήματα σε χώρες με παράδοση στην έρευνα, μειώνοντας σε δραματικό βαθμό την παραγωγικότητά τους. Στην Οδοντιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, ουδέποτε είχαν εισρεύσει πακτωλοί χρημάτων για έρευνα. Δεν ήταν μάλιστα λίγες οι περιπτώσεις που το κόστος της έρευνας το επωμίστηκαν τα μέλη ΔΕΠ. Με συνετή διαχείριση των διαθέσιμων κονδυλίων, συνεχίζεται το ερευνητικό έργο. Το 2010 έγινε η δεύτερη εξωτερική αξιολόγηση της Σχολής, με αξιολογητές από τις ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γαλλία και Φιλανδία (ουδείς Έλληνας και με ουδεμία σχέση με την Σχολή). Τα σχόλια για το ερευνητικό έργο και τη διεθνή αναγνώρισή του ήταν ιδιαίτερα θετικά. Τα τρία πρώτα χρόνια της τρέχουσας δεκαετίας, ολοκληρώθηκαν 52 μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες και 18 διδακτορικά, ενώ δημοσιεύθηκαν 215 εργασίες σε ξένα περιοδικά. Φτάσαμε δηλαδή, σε τρία χρόνια να καλύψουμε το 50% των δημοσιεύσεων της προηγούμενης δεκαετίας και μάλιστα σε συνθήκες κρίσης. Όσο για την ποιότητα του ερευνητικού έργου των τριών ετών, αξίζει να αναφερθεί ότι 6 εργασίες απέσπασαν κορυφαίες διεθνείς διακρίσεις. Αν και οι αριθμοί κουράζουν, είναι η άμεση και αδιάσειστη απόδειξη της δυναμικής, των δυνατοτήτων και των προοπτικών του ερευνητικού έργου που επιτελείται στην Σχολή μας.
*Από την ομιλία του Καθηγητού κου Γ. Ηλιάδη στην εκδήλωση των 100 χρόνων από την ίδρυση της Σχολής.